Het is al weer een paar jaar geleden dat er in het museum Hof van Busleyden in Mechelen een tentoonstelling werd gehouden over de kleur zwart aan het Bourgondische hof. Die tentoonstelling, ‘ Black to Black’ kwam tot stand door een samenwerking van museum curators, academici, en specialisten op het gebied van plantaardige verfstoffen en een hedendaags kunstenares. (Claudy Jongstra). De tentoonstelling concentreerde zich rondom het onderzoek naar het gebruik van zwart en de gebruikte verftechnieken van kleding uit de Bourgondische tijd.
De kleur zwart was erg belangrijk aan het Bourgondische hof. De Bourgondische tijd is de periode tussen 1384 en 1482, waarin een steeds groter deel van de Lage Landen werd geregeerd door de hertogen van Bourgondië. Voor die hertogen was zwart een kleur die macht en adelijke status uitstraalde maar ook werd gebruikt als kleur voor de rouw. Het dragen van zwarte kleding in die tijd was nog niet zo eenvoudig omdat er gecompliceerde verftechnieken nodig waren om de kleding die diepe zwarte kleur te laten krijgen. Het waren de Mechelse ververs uit die tijd die heel vaardig waren en bekend stonden om hun vakmanschap.
Zelf moest ik weer aan deze tentoonstelling denken toen ik een hoofdstuk uit het boek: ‘ Colour, The Art & Science of Illuminated Manuscripts’ las, waar in het tweede hoofdstuk met als titel: ‘ The Illuminators’ Palette’ , Paola Ricciardi en Kristine Roos Beers een lezenswaardig stuk schrijven over het Bourgondische zwart.
René van Anjou
In het stuk is een afbeelding te zien van René van Anjou (1409-1480 , zie hierboven).) Hij was Hertog van o.a. Anjou en Lorraine. Op de afbeelding is hij compleet gehuld in het zwart. Het aardige van dit stuk is dat de schrijfsters hier niet vertellen hoe de stof is geverfd maar hoe het zwart van de kleding op de afbeelding is geschilderd. De werkwijze wordt helder beschreven en het is een poging waard om het zelf ook eens te proberen.
1. Eerst werd er een schets gemaakt met galnoten inkt.
2. Daarna werd er een basislaag aangebracht van een lichtbruin pigment. Zij noemen geen naam maar wel dat het veel ijzer bevat.
3.Daarna een laag met een koolstof zwart. Dit werd weer gemengd met loodwit in de ophogingen. In de schaduwpartijen werd de kleur in een meer pure vorm aangebracht.
Op de bovenstaande afbeelding is te zien hoe Jean Wauquelin een boek: ‘ Chroniques de Hainaut’ overhandigt aan Filips de Goede.
Centraal in de voorstelling staat Filips de Goed gekleed in zwart damast. De jongen naast hem is zijn zoon, de latere hertog Karel de Stoute. Deze miniatuur komt uit de Chroniques de Hainaut. Een prachtig manuscript dat digitaal is in te zien via onderstaande link.
Voor wie zich breder wil oriënteren op de culturele geschiedenis van de kleur zwart is het boek van Michel Pastoureau: Historie d’ une couleur een aanrader. Het boek is ook in het Engels te verkrijgen.
Een hele informatieve website over het Noir de Flandres is die van Jenny Boulboullé & Sven Dupré:
Burgundian Black. Reworking Early Modern Colour Technologies
https://burgundianblack.tome.press/chapter/how-to-use-this-site/