Had al lang de wens om eens zelf een boek te maken, zelf te schrijven en te verluchten, maar het kwam er eigenlijk nooit van. Zelf een boek maken is immers een klus die heel omvattend en tijdrovend is. Daar komt nog bij dat ik niet echt een kalligraaf ben en dan een boek zelf schrijven?
De reden dat het er toch van is gekomen lag in mijn deelname aan het zogenaamde: Scriptorium Project in 2018 dat geïnitieerd werd door de protestantse universiteit in Amsterdam. (PThU). De bedoeling van dit project was, wetenschappers en ambachtsmensen rondom de productie van (religieuze-) boeken te verbinden. Een verbintenis die een wederzijdse diepgang zou moeten creëren. Aanvankelijk leek dit project veelbelovend maar door diverse redenen is het helaas gestrand. Met name het dichtgetimmerde curriculum van de studenten was een reden die een echte verbinding heeft belemmerd en waardoor het draagvlak te klein werd.
Toch is deze periode voor mij een heel spannende en vruchtbare geweest en wel omdat in die context het idee werd geboren om zelf een boek te maken. Te schrijven, te verluchten en in te laten binden.
Ben uitgekomen bij het maken van een Psalter, een psalmboek. De Psalmen waar ik van jongs af aan mee ben vertrouwd, zijn mij nog steeds, eigenlijk steeds meer dierbaar en een bron van bezinning en hoop. Ook heel belangrijk was natuurlijk dat het Psalter in de Middeleeuwen een heel belangrijk boek was in de liturgie van de Kerk en eveneens in die van de kloosters waar de Psalmen, tijdens de diverse getijden werden gezongen.
Maar hoe pak je zoiets aan?
Heb een aantal keuzes vooraf gemaakt die bepalend waren voor de uitkomst en de vormgeving.
- Hoewel het Boek van de Psalmen uit 150 psalmen bestaat heb ik voor de eerste 41 psalmen gekozen. Dit doet wel recht aan de traditionele indeling van het gehele psalmboek in vijf boeken.Het eerste boek bevat dan psalm 1-41. De andere vier boeken heb ik dus niet gedaan vanwege de enorme omvang van het werk.
2. Welke materialen ga je gebruiken?
Voor mijn project heb ik geprobeerd om zoveel mogelijk traditionele materialen te gebruiken. Dat resulteerde in de keuze van perkament als drager van de tekst. De inkt heb ik zelf gemaakt op basis van galnoten en ijzersulfaat. Voor de kleuren heb ik o.a. azuriet, malachiet, lapis- lazuli, cinnaber, (vermiljoen) gebruikt.
Het perkament waarop is geschreven is afkomstig van de geit. De hele huid werd eerst op maat gesneden en gevouwen in katernen. Daarna werd het perkament geschuurd met puimsteenpoeder gemengd met kalk. Het oppervlak van het perkament kreeg dan een fluweelachtig karakter waarop zowel de inkt als de pigmenten goed grip krijgen. Op de plekken waar werd geschreven heb ik ook nog Sandarac poeder gebruikt.
3. Welk lettertype gaan we gebruiken?
Bij het werken aan dit Psalter heb ik gebruik gemaakt van de tekst uit een middeleeuws psalter dat wordt bewaard in de Biblitothèque Nationale de France in Parijs.(Arsenal). Het betreft een psalmboek voor Blanche de Castille uit de 13e eeuw. Het bijzondere van dit ‘Psautier’ is dat het verlucht is, gedecoreerd is met het zogenaamde: ‘penwerk’. Dit zijn decoraties die niet zijn geschilderd maar zijn gemaakt met pen en inkt. Dit Psalter was voor mij het stilistische uitgangspunt en leidend voor het karakter van de decoratie. Het is wel zo dat ik heb geprobeerd om in de decoratie een eigen expressie aan te brengen.
Wat het lettertype betreft: een vroeg gotisch boekschrift.
Aan het begin van een Psalter vinden we meestal een kalender met de heiligendagen en de christelijke feestdagen. Maar ook vinden we er voorstellingen uit het Oude- en Nieuwe Testament. In mijn Psalter heb ik een aantal replica’s gemaakt van die voorstellingen maar heb het penwerk in de marges zelf ontworpen, net zoals op de schriftpagina’s.
Koning David wordt gezien als de componist van vele psalmen. We komen hem dan ook regelmatig tegen in de voorstellingen.
In deze film kunt u een overzicht zien van het geheel van het werk.
Hier het echte werk dat mijn inspiratiebron was. Nu de katernen klaar zijn zal het werk worden ingebonden. Karin Cox ( Ars Ligandi, http://www.handboekbinderij-arsligandi.nl/Home/Welkom.html) is aan het werk om er een band voor te ontwerpen uit eind 13e, begin 14e eeuw.
Wordt vervolgd.