Apocalyps

Apocalypse Hier et demain

Een bijzondere tentoonstelling in de BnF

Van 4 februari tot en met 8 juni 2025 is er in de Bibliothèque nationale de France in Parijs een tentoonstelling die is gewijd aan de Apocalyps, het laatste Bijbelboek. 

Onlangs bezocht ik deze prachtige tentoonstelling en ik vond het de moeite waard om er aandacht aan te besteden op mijn website.

Het woord ‘Apocalyps’ is een obscuur en beangstigend woord geworden dat spreekt over het einde van de wereld. In de afgelopen tweeduizend jaar weerklonk het in onze westerse cultuur en samenlevingen telkens weer wanneer er een grote ramp toesloeg. Maar ook nu vandaag de dag ligt het nog aan de basis van onze angsten bij grote en beklemmende wereldwijde problemen. Wat te denken van onze klimaatangst of een alles vernietigende kernoorlog. Maar wat betekent Apocalyps nu eigenlijk en is er meer over te zeggen? De tentoonstelling wil ons meenemen in de vragen en antwoorden rondom het woord Apocalyps door de hele geschiedenis van het Westen heen.

Meer specifiek

Eigenlijk betekent het woord Apocalyps openbaring of onthulling. In de Bijbelse bron, in het Boek Openbaring wordt er gesproken over een sluier die wordt opgelicht. Over een goede toekomst die de gelovigen samen zal brengen in het hemelse Jeruzalem. Eigenlijk vormt de Apocalyps een boek met woorden van hoop, bedoeld om onze diepste angsten te overwinnen. Eerst moeten de gelovigen door een moeilijke periode heen maar dat is niet het einde want er komt iets totaal nieuws. Om deze reden wordt het Boek ook wel een ’troostboek’ genoemd want het kwaad zal uiteindelijk toch niet zegevieren.

De tentoonstelling verkent de wereld van de Apocalyps gezien vanaf de Middeleeuwen tot nu. We vinden er enkele van de meest prestigieuze verluchte manuscripten van de Apocalyps van Johannes. Verder zelden vertoonde fragmenten van het beroemde wandtapijt van Angers en Dürers beroemde reeks gravures gewijd aan de tekst van de Apocalyps. Daarnaast nog talrijke meesterwerken, schilderijen, beeldhouwwerken, foto’s, installaties, zeldzame boeken en filmfragmenten uit de collecties van de bibliotheek en uit de belangrijkste Franse en Europese openbare en particuliere collecties. 

Het interessante van deze tentoonstelling is dat zij sleutels biedt tot het interpreteren van de voorstellingen die verbonden zijn aan de verschillende episodes van de tekst. Daarbij wordt de oorspronkelijke betekenis van het verhaal benadrukt: een positieve betekenis van de openbaring in plaats van een tragisch einde. Door deze complexe en oneindig rijke tekst te verkennen en de visies en de meervoudige verhaallijnen die ermee verweven zijn bloot te leggen is deze tentoonstelling een boeiende reis van 2000 jaar westerse cultuurgeschiedenis, gedacht vanuit een specifieke invalshoek. Volgens de makers van de expositie wil de tentoonstelling opnieuw aansluiting vinden bij het begrip van deze 2000 jaar oude boodschap en waarschuwing.

Al lopend kom je in aanraking met vele verluchte manuscripten en andere belangrijke werken zoals: schilderijen, beeldhouwwerken, tekeningen, glas-in-loodramen en wandtapijten en zij getuigen van het belang en de verspreiding van deze tekst en zijn iconografie. Dit alles laat zien dat de inhoud van het laatste Bijbelboek onze cultuur diep heeft geraakt en dat nog steeds doet.

Het tweede deel van de tentoonstelling, getiteld “The Time of Catastrophes”, is gewijd aan de lotgevallen van de Apocalyps in de kunst. Er wordt op gewezen dat de tekst van de Apocalyps aanleiding heeft gegeven tot werken die tot de meesterwerken van de kunstgeschiedenis behoren. Het blijkt dat in de loop van de geschiedenis kunstenaars gefascineerd waren door dit verhaal. Een fascinatie voor een verhaal dat plagen en het einde der tijden combineert met hoop en de verwachting van een nieuwe wereld.

Om die reden beperkt de tentoonstelling zich dus niet tot een moderne visie op de Apocalyps, die wordt uitgedragen door de literatuur, film, games en stripverhalen, maar keert terug naar de oorspronkelijke betekenis ervan. De moderne visie is er één van finale destructie en ondergang maar doet geen recht aan de tekst van het gehele werk waarbij door die ondergang heen een beeld van vernieuwing zichtbaar wordt.

De inhoud

De Apocalyps is het laatste boek van de Bijbel. Het is geschreven tussen 60 en 96 na Christus en vertelt over de Openbaring aan Johannes die soms wordt geïdentificeerd met Sint-Jan de Evangelist. Hij verbleef toen tijdens de vervolging van de eerste christenen op het Griekse eiland Patmos.

Het samengestelde verhaal is het resultaat van een combinatie van verschillende teksten en is verdeeld in tweeëntwintig hoofdstukken. Het is een profetie over het einde van de wereld wanneer er vreselijke rampen, oordelen van God de wereld zullen treffen. De doden zullen opstaan en Jezus zal naar de aarde terugkeren om de mensen te oordelen en ieder zijn plaats voor de eeuwigheid toe te wijzen, in het paradijs of in de hel.

Vanaf de vroegste eeuwen van het christendom probeerden Griekse en Latijnse christelijke auteurs een uitgebreid commentaar te geven op de Bijbel en op Openbaring in het bijzonder. 

Bekende commentatoren of ‘exegeten’ van het Boek Openbaring in het bijzonder waren onder andere: Augustinus (gestorven in 430), gevolgd door monastieke schrijvers zoals Beatus van Liebana (gestorven in 798) en Adson van Montier-en-Der (gestorven in 992.) Later werd de tekst uitgelegd en becommentarieerd door o.a. bisschoppen, kerkelijke rechters en universitaire theologen vanaf de 13e eeuw. Op de tentoonstelling lagen enkele van deze bekende commentaren die allen schitterend waren verlucht. Heel bekend is het commentaar van Beatus van Liébana (ca. 730 – ca. na 785) een monnik, theoloog en auteur. (Zie afbeelding hierboven).

Samengevat kunnen we zeggen dat deze tentoonstelling de grote impact laat zien van dit bijzondere Bijbelboek. Het bleek en blijkt nog steeds een inspiratiebron te zijn voor vele kunstenaars en leverde een enorme variëteit aan kunstwerken op. De creativiteit werd door de inhoud enorm geprikkeld en dat is nog steeds zo gezien de vele films, games etc. met apocalyptische Ingrediënten. 

De tentoonstelling: “Apocalypse Hier et demain” is een boeiende tentoonstelling met naast “moderne’ interpretaties vele prachtige verluchte manuscripten. De tentoonstelling is ruim opgezet en er het is altijd weer een verademing als je de tentoongestelde manuscripten rustig kunt bekijken. Kortom een aanrader, mocht u in de buurt komen dan zou ik zeker even langsgaan.

.https://www.bnf.fr/fr/agenda/apocalypse#bnf-l-exposition-en-bref