In de komende tijd wil ik aandacht besteden aan perkament. De reden hiervoor is dat ik nogal wat vragen krijg zoals : hoe bewerk je perkament, wat voor soort is het beste om op te schilderen en nog veel meer. Het leek mij goed om hier eens aandacht aan te besteden. Ik begin met het meer praktische gedeelte van het verhaal ‘ hoe het perkament te bewerken om erop te schrijven en te schilderen ?’ Later wil ik meer kwijt over perkament in het algemeen.
Het bewerken van perkament
(Voor het schilderen en schrijven).
Engels: Pouncing, Frans: Ponçage.
Wie een vel perkament wil gebruiken om erop te schrijven of te schilderen zal het eerst moeten bewerken. Als je een vel perkament hebt gekocht merk je al snel dat het perkament zeker aan de haarzijde wat ‘hoornig’ (glad) en hard is. Dat is geen prettig oppervlak om op te werken. Het is dan ook belangrijk om voorafgaande aan het schilderen en schrijven een homogene, fluweelachtige laag te maken waarop je kunt werken. Deze fluweelachtige laag zorgt voor een betere hechting voor zowel inkt als verf. Maar hoe doen we dat?
Eigenlijk moeten we dan twee dingen doen:
- Schuren, zodat de fluweelachtige laag ontstaat.
- Ontvetten, de laatste resten nog aanwezig huidvet zoveel mogelijk verwijderen.
Voor het schuren en ontvetten van het vel perkament gebruiken we een mengsel dat bestaat uit: puimsteen poeder en sepia poeder.
Puimsteen is van vulkanische oorsprong en kan heel fijn vermalen worden en is dan ook een uitstekend schuurmiddel. Zelf gebruik ik puimsteen die ook wel gebruikt wordt door tandartsen, een hele fijne kwaliteit.
Sepia poeder is afkomstig van het schild van de inktvis (kalk) en is verkrijgbaar in de betere speciaalzaak voor schildersmaterialen. Pas op voor de sepiapoeder uit de dierenwinkel die bevat ook de harde gedeeltes van de sepiaschelp en maakt verschrikkelijke krassen in het perkament! We kunnen echter ook gewoon kalkpoeder nemen als het kopen van sepiapoeder lastig is.
Recept voor het schuurpoeder om het perkament te bewerken
We mengen:
4 delen puimsteenpoeder
1 deel sepia poeder
Werk alles goed door elkaar en doe het in een glazen pot. We nemen er wat van op een paletmes en strooien dat over het te schuren vel perkament. Hoeveel je nodig hebt is proefondervindelijk en hangt af van het formaat en de kwaliteit van het perkament. Een dikke hoornige laag en vettig perkament heeft meer poeder nodig dan een klein vel van een jonge geit.
Nu nemen we een stukje perkament van ongeveer 8 x 8 cm. en gaan met dit stukje schuren. We maken draaiende bewegingen over het hele vel, eerst zacht dan iets forser. Voel na een tijdje hoe het perkament aanvoelt. Na enige tijd schuren zal het veranderd zijn van een harde naar fluweelachtige laag. Dit vooral door het gebruik van de puimsteen, verder zal de sepiapoeder het nog aanwezige vet hebben weggenomen.
Als het perkament fluwelig aanvoelt stoppen we en vegen met een zachte haren borstel het perkament schoon.
Voor het schilderen op perkament is dit voldoende maar als je wilt schrijven moet je eigenlijk ook sandarac gaan gebruiken.
Waarom Sandarac? (Sandarac of sandarach, Gum Sandarac)
Als je het geschuurde perkament goed zou bekijken bijvoorbeeld met een dradenteller (*) dan zie je allemaal kleine schuurplekken en open vezels. Het lijkt dan net of je op niet goed gelijmd papier schrijft. Dat is voor het schrijven heel vervelend want de inkt vloeit nu in de vezels en je krijgt geen mooie haarlijnen aan de letters die je schrijft en met sandarac voorkom je dit. De poeder die je aanbrengt vult a.h.w. de gemaakte geultjes en gaatjes die door het schuren zijn ontstaan en op die manier kun je strakke letters schrijven. Gebruik ook weer niet te veel anders wordt de laag “waterafstotend” en hecht de inkt juist weer niet zo goed.
- Sandarac is een hars verkregen uit de kleine cipresachtige boom Tetraclinis articulata. De boom komt oorspronkelijk uit het noordwesten van Afrika en is opmerkelijk aanwezig in het zuidelijke deel van Marokko uit het Atlasgebergte.
Hoe brengen we sandarac poeder aan op het perkament?
Optie 1.
Het is mogelijk om het sandarac poeder door het mengsel van puimsteen en sepia poeder te mengen. Drie in één. De samenstelling wordt dan als volgt:
2 delen sepia poeder
4 delen puimsteen poeder
1 deel sandarac poeder
Optie 2
Zelf doe ik de bewerking liever een beetje anders en breng alleen sandarac aan op de plaats waar wordt geschreven en niet op de plaatsen waar wordt geschilderd.
Voor de duidelijkheid, eerst schuur ik het hele vel met puimsteen en sepia poeder. Pas daarna bewerk ik alleen die plekken waarop wordt geschreven met sandarac poeder.
Voor het plaatselijk aanbrengen van sandarac of het opbrengen na het schuren gebruiken we een tampon.
Tampon : Hoe maak je en gebruik je die?
De tampon maak ik van een stukje linnen dat ik vul met gemalen sandarac poeder. Doe er dan een touwtje om heen. Bij het opbrengen dip ik eerst over het oppervlak van de huid en wrijf daarna met de onderkant van de tampon over het gehele vlak. Er komt dan overal sandarac en het schrijven wordt dan echt heel plezierig. Daarna even afborstelen. Het fluweelzachte perkament en de strakke letters geven de ultieme schrijfervaring. Zeker met een ganzenveer schrijft zo’n oppervlak heel plezierig.
Samengevat: voor het schrijven met inkt is het goed om sandarac aan te brengen maar voor het schilderen kan het juist niet zo goed zijn.
Voor het werken volgens optie 2 maak ik dan een kader, een stuk papier met een opening zo groot als het gedeelte waar het schrift komt. Daar breng ik met de tampon heel dun de sandarac aan. Op die manier komt er alleen sandarac op de plekken waar je gaat schrijven en blijven de marges ‘schoon’. Zeker als er in de marges nog versieringen komen is dat handig.
Het hele proces zal afhankelijk zijn van de kwaliteit van je perkament en al doende zul je merken dat elke huid anders is en een heel specifieke bewerking nodig heeft. Ook hier is het zo dat je de kennis opbouwt door het doen.
Het hele proces en nog veel meer kunt u ook nog volgen middels een YouTube film op mijn kanaal. Alleen in het Nederlands.