About the meaning of the latin verb ‘matizare‘ in various medieval handbooks to the art of painting.
Op dag twee van de cursus: Middeleeuws Verluchten, die ik al jaren geef, zoomen we in op twee belangrijke aspecten van het schilderen van miniaturen:
- De kleuren van het gelaat, de huid ook wel inkarnaat genoemd.
- Het schilderen van stoffen, kleding met plooien.
Over het laatste wil ik het in dit bericht hebben en over de relatie met het bijzondere woord: ‘matizare‘. Het woord ‘matizare’ , wordt in verschillende middeleeuwse handboeken voor schilders gebruikt. Het komt o.a. voor in het 11e eeuwse werk: De coloribus et mixtionibus. Maar ook komen we het tegen in het anonieme handboek voor schilders uit de 14e eeuw: De Arte Illumniandi, waarnaar deze website is genoemd. Verder wordt het gebruikt in een laat 13e eeuws handboek uit Frankrijk en in een Portugees werk.
Het woord ‘matizare‘ werd in diverse variaties gebruikt: matizare, amatizare, ematizare. In het Spaans bestaat er nu nog een woord ” matiz” dat ‘tint‘ bekend. In dit stukje wil ik het over de betekenis van dit woord hebben omdat het woord voor de techniek van het schilderen in de middeleeuwen, met name van plooien in stoffen heel relevant is.
Mattheus. Bron: Digitale Sammlungen-DE. Evangeliar von Reichenau. 11e eeuw.
On the second day of my course: ‘Medieval Illumination’ , which I have been teaching for years, we zoom in on two important aspects of painting medieval miniatures. ( Painting the colors of the skin, also called incarnate, and painting fabrics, clothes with folds).
In this blog post I want to talk about the latter and about the relationship with the special word: ‘matizare’. The word matizare is used in several medieval handbooks for painters. It occurs, for example in the 11th. century work: De coloribus et mixtionibus. But we also encounter it in the anonymous handbook for painters from the 14th. century: De Arte Illuminandi, after which this blog is named. It is also used in a late 13th. century handbook from France and in a Portugese work. Now there is still a Spanish word, derived from it: ‘matiz’ which means ‘hue’.
The word ‘ matizare’ was used in several variations: matizare, ematizare, amatizare. In this blog post I want to talk about the meaning of this word because it is very relevant tot the technique of painting, especially in painting fabrics.
Another word, closely related tot the word matizare is the word: ‘incidere‘. This word means to darken the color especially in the (darker) folds of the fabric.
Bij het schilderen van kleding gaat het erom dat men met schilder-technische middelen een bepaalde ruimtelijkheid oproept, die recht doet aan de plooival. Wat opvalt bij de miniaturen, is dat aan het begin van de Middeleeuwen de suggestie van plooien heel summier was. Enkele lijnen suggereren dan de stof en de plooien. ( Zie hierboven de afbeelding van de evangelist Mattheus). Hoe verder we in de tijd komen, des te meer aandacht er wordt besteed aan het suggereren van de plasticiteit, ruimtelijkheid van de kleding.
Jean Bourdichon, 1457 -1521.
Aanbidding van de Wijzen uit het Oosten.(1503-1508). Hier is de suggestie van de stof opgevoerd tot een grote hoogte. Het licht en donker van de plooien in de stof lopen nu vloeiend over. Source: Gallica
In de schilderhandboeken uit de Middeleeuwen werd aandacht gegeven aan het schilderen van onder andere kleding, en stoffen. Een vloeiende overgang maken tussen licht en donker was met de gebruikte verven lastig. Dit in tegenstelling tot olieverf waar je makkelijk vloeiende overgangen mee kunt maken. Men was daarom aangewezen op schildertechnieken die de vloeiende overgangen suggereerden. En sleutelwoorden daarbij waren : matizare en incidere.
In moderne bewoordingen spreken we van ‘ophogen’ en ‘verdonkeren’. “Matizere” is het lichter maken van de kleurpartij zodat die plek ruimtelijk gezien naar voren komt. “Incidere” is het donkerder maken van een kleurpartij zodat het ruimtelijk gezien naar achteren wijkt.
Hieronder zien we een voorbeeld waar ik met echt Ultramarijn ( Lapis lazuli) deze techniek heb toegepast.
This detail of a miniature shows the painting of folds. The spaciousness is created by the technique of matizare and incidere / raising and shading. Painted with real ultramarine made from lapis lazuli.
Bij deze miniatuur uit: des Grandes Heures d’Anne de Bretagne / Saint Jean l’évangélist, zien we dat de schildertechniek tot een uiterste is opgevoerd. De arceringen met schildergoud geven de plooival en de afbeelding een luister die bijna onaards is.
Het schilderen van plooien zoals we dat zien in middeleeuwse manuscripten is een kunst apart. Het kan met een eenvoudige aanpak, maar ook met een meer uitgewerkte schildertechniek. We zien daar vele mooie voorbeelden van. Het bleek in de Middeleeuwen zelf ook al een item waar men de aandacht voor vroeg, gezien het feit dat er in schilderhandboeken aandacht aan werd besteed.
Wie voortaan de woorden: matizare en incidere tegenkomt, weet dat het gaat over schilderen van plooien.