Schilder een miniatuur uit de Rijmbijbel.
Herhaling op zaterdag 23 maart 2024
Op zaterdag 9 december mocht ik een masterclass geven in het Huis van het Boek te Den Haag.
Huis van het Boek (vroeger: Museum Meermanno-Westreenianum) is het oudste boekenmuseum ter wereld. Het beheert een verzameling boeken uit alle perioden van de westerse boekgeschiedenis. Ook bezit het museum een heel aantal middeleeuwse manuscripten waarvan de Rijmbijbel van Jacob van Maerlant tot de absolute top behoort.
Jacob van Maerlant was een Vlaams dichter die rond 1230 werd geboren ergens bij of in Brugge en stierf in 1300 te Damme. Eigenlijk weten we niet zoveel over hem zelf maar zijn bekendheid dankt hij aan zijn literaire werken. De Rijmbijbel is wel een van de meest bekende werken maar Jacob schreef nog veel meer.
De Rijmbijbel is geen Bijbel in klassieke zin maar het is een historiebijbel. Het is een collectie van bijbelse verhalen aangevuld met apocriefe bronnen, alles op rijm en niet in het Latijn maar in de volkstaal (Diets). Verder bevat het werk van de Joodse historicus Flavius Josephus over de belegering van Jeruzalem door de Romeinen.
De tekst zelf (autograaf) werd in 1271 geschreven en het oudste handschrift is al in 1285 vervaardigd en dat is heel snel voor een middeleeuwse auteur. De oudste versie van de Rijmbijbel wordt in Brussel bewaard. (De koninklijke bibliotheek-KBR). De Rijmbijbel die in Den Haag wordt bewaard is ongeveer 40 jaar jonger.
De Brusselse versie bevat 159 miniaturen en vier margedecoraties en is daarmee de meest rijk uitgevoerde versie. De Rijmbijbel in Museum van het Boek is na die van Brussel de meest uitvoerig geïllumineerde Rijmbijbel met 64 miniaturen en o.a. een bladvullende voorstelling met daarop een verbeelding van de belegering van Jeruzalem. (Zie hieronder). De verluchter(s) van de Brusselse versie is onbekend dit in tegenstelling tot de Rijmbijbel uit Den Haag. Het was Michiel van der Borch die de miniaturen van deze Bijbel maakte. Michiel van der Borch was een Noord-Nederlandse boekverluchter mogelijk van Vlaamse oorsprong. Hij werkte zowel in Brugge als in Utrecht. In de Haagse Rijmbijbel komt een inscriptie voor waaruit blijkt dat Michiel de verluchter was. Hij is hiermee de vroegst met name bekende Nederlandse schilder van wie werk aanwijsbaar is.
Wat niet iedereen weet is dat er in Den Haag , in de Koninklijke Bibliotheek (KB) nog twee handschriften van de Rijmbijbel worden bewaard. Eén met 10 miniaturen en de andere met alleen gehistoriseerde initialen. Ook in Londen en Berlijn worden Rijmbijbels bewaard.
Er zijn in totaal een vijftien tal min of meer complete manuscripten overgeleverd waarvan er 9 zijn verlucht.
De masterclass
Het doel van de masterclass is, zelf aan de slag te gaan met een miniatuur naar keuze uit de Rijmbijbel. Hoe werd zo’n miniatuur opgezet, welke verf gebruikte men, hoe moet je het perkament bewerken, en het goud hoe breng je dat aan? Aan de slag met authentieke materialen en oude schildertechnieken.
Een prachtig begin van deze dag was de confrontatie met de Rijmbijbel zelf. De conservator en tijdelijk directeur van het museum, Rickey Tax vertelde ons uitvoerig over het werk zelf en bladerde met ons rustig de Bijbel door. Dit was een heel inspirerend begin van de Masterclass.
Een impressie van de dag.
Rickey Tax bladerde met ons door de Rijmbijbel heen, heel bijzonder want meestal zie je alleen de open liggende pagina’s in een vitrine achter glas.
De verhalen van- en over historische materialen zijn belangrijk tijdens deze masterclass.
Welke verschillen zijn er tussen kalfs- en geitenperkament, hoe kun je perkament voorbereiden om er op te schrijven en te beschilderen, hoe deed men dat vroeger?
En natuurlijk zelf aan de slag met een miniatuur naar keuze uit de Rijmbijbel.
De verf maakten we zelf.
Daar hoort ook het opleggen van het bladgoud bij!
Hieronder een miniatuur van Bileam en zijn ezel. De miniatuur is gemaakt door een van de deelnemers van die dag.
(Emmy Reichgelt).
Het was een geslaagde dag voor zover ik heb begrepen uit de reacties. Zowel de deelnemers als ik zelf kijken met veel genoegen terug op deze masterclass. Hieruit blijkt dat miniaturen nog steeds heel inspirerend zijn, ook om er zelf praktisch mee aan de slag te gaan.
Omdat de masterclass volgeboekt was gaan we s.c.J. in de herhaling op zaterdag 23 maart 2024.
Wie belangstelling heeft kan zich aanmelden via de website van het museum:
N.B. Aanmelden op de site van het museum kan vanaf halverwege januari 2024!
Voor eventuele vragen over de inhoud, kunt u ook bij mij terecht.
Jaap Boerman