Brazil wood / Bois de Brésil / Grana de Brasile / Brasilien / Verzino / Braxillium
Red lake pigments are made by mixing organic dyes, made from insects or plants, with white chalk or alum.
The word “lake” as applied to pigments derives from a material known as “lacca” from which lake pigments were prepared. We suppose that it was the material that we now call lac, the gum lac of India, a dark red incrustation of resin which is produced on certain kinds of trees by the sting of certain insects.
Kermes lake came from the scale insect, kermes vermilion, which thrived on oak trees around the Mediterranean. Other red lakes are made from the rose madder plant or from the brazil wood tree. These pigments are the result of precipitation a dye (the colour solution) with an inert binder, or mordant usually a metallic salt.
In this post, I would like to tell you about my experiences with brazil wood. Brazil wood was an important source of pink tones in the Middle Ages.
Brazielhout was de grootste bron van rode-, roze kleuren in de Middeleeuwen. Het rode hout geeft in een loogoplossing een diepe rode kleur, die vervolgens kan worden neergeslagen op een metaalzout. Je kunt er een pigment van maken maar ook de oplossing als inkt gebruiken. In een warme aluinoplossing wordt de kleur oranjerood.
In dit bericht wil ik er iets over vertellen maar vooral laten zien hoe je er een pigment van maakt. Het maken van inkt en het verven van stoffen, waar braziel hout ook veel voor werd gebruikt, laat ik nu achterwege.
Brazielhout was in de Middeleeuwen vooral afkomstig uit Ceylon. Het woord Braziel heeft de zelfde woordstam als het Engelse woord “braziër” dat koperslager betekent. De oorsprong van het woord had dus meer te maken met de gloeiende rode kleur van het hout, en de glans van het koper, dan dat het geografisch was bepaald. Dat klopt ook wel wat zoals gezegd, was Ceylon een groot centrum voor de levering van het rode hout in de Middeleeuwen. Het werd daarna vervoerd via Alexandrië en Bagdad naar Europa in grote hoeveelheden. En dat was nog vóór de ontdekking van Brazilië!
Het hout was eerst afkomstig van de de Brazielboom geïmporteerd in stukken vanuit Ceylon (Caesalpinia Brasiliensis) en later, na de ontdekking van Amerika, de (Caesalpina Echinata) uit het Caribisch gebeid of Zuid-Amerika. Allen bevatten zij de rode kleurstof: Brasiline.
Toen de Portugezen aan het begin van de 16e eeuw het huidige Brazilië koloniseerden troffen zij roodhout bomen aan die zij brazielbomen noemden. Europeanen gaven vaak hun kolonie een naam naar de handelswaar uit dat gebied. Het nieuwe land werd dus Brazilië genoemd.
Het hout werd niet alleen gebruikt voor het maken van inkt of pigmenten maar werd ook veelvuldig gebruikt als verf- kleurstof voor textiel. Het was erg gewild bij de Europese textielververs. Het hout werd verkocht in blokken en moest worden fijngemaakt. Met glas werden er stukjes van afgeschraapt want hoe fijner, hoe beter de extractie van de kleurstof. Dit was een zwaar en lastig werk en werd soms aan gevangenen overgelaten. Van de 16e eeuw tot 1815 was er in Amsterdam een zogenaamd: ‘Rasphuis’ een voormalig Clarissenklooster. Daar werden alleen mannelijke gevangen geplaatst en zij, mochten het zware werk verrichten.
Momenteel is de Brazielboom beschermd, het hout mag niet meer worden geïmporteerd. Als vervanger wordt er dan het zogenaamde : “Sappanhout” gebruikt.
Het Rasp-Huys. Bron: Stadsarchief Amsterdam
Hieronder het fotografisch verloop van een authentiek recept uit 1400. Er zijn vele, vele recepten te vinden voor het verkrijgen van kleurstof, inkt, en pigment van Brazielhout. Mijn recept is afkomstig uit het anonieme werk: De Arte Illuminandi. Onder aan het bericht geef ik een beschrijving van het complete recept.
Het is belangrijk het hout zo fijn mogelijk te schaven. Op die manier onttrek je meer Brasilia, (de rode kleurstof) uit het hout. Als je het hout nat maakt met water wordt het wat roodachtig. Maar het beste is de kleurstof uit het hout op te lossen in een aluin of een loogoplossing. Voor mijn loogoplossing heb ik as uit de open haard gebruikt. Door het in een filter met heet water te begieten ontstaat er een licht gekleurd aftreksel van loog. Het beste is as van verbrand eikenhout of die van wijnranken. Maak zelf regelmatig wat zakjes met houtas die ik eerst zeef met een vergiet.
We laten de loog een dag en een nacht inwerken op de houtsnippers. Daarna filtreren we de oplossing door een linnen doek. Er mogen geen kleine houtdeeltjes in de oplossing meer voorkomen.
We hebben nu de gezuiverde, gekleurde loogoplossing in een schaal die hitte bestendig is. We nemen net zoveel marmerslijp als aluin, gelijk aan het het gewicht van het brazielhout in de loogoplossing.
Twintig gram: Brazielhout
Twintig gram Marmerslijp
Twintig gram Aluin
We voegen nu het marmerslijp toe en doen dat al roerend. We verhitten de oplossing maar pas op niet laten koken.
Vervolgens voegen we ook al roerend de gekristalliseerde aluin toe.
De verwarmde massa kan flink bruisen. Het is daarom raadzaam een hoge beker te nemen.
We nemen de bruisende massa van het elektrisch kookplaatje en laten het afkoelen. Het schuim zal zakken en de volgende dag kunnen we het water afgieten.
Het bezinksel kunnen we na het afgieten van het water, er met een lepel uitscheppen.
Daarna heb ik de resterende massa op de bodem van de beker op een plaat van satijnglas aangebracht om het verder te laten drogen. Leg wel een deksel van een doos er boven voor eventueel neerdalend stof.
Na dat de massa compleet was gedroogd kun je het met een glazenloper nog verder fijn malen. Et voilà daar is het pigment waarmee je mooie roze tinten kunt maken.
Rosaceum is een roze pigment dat is gemaakt door witte kalk toe te voegen aan een oplossing van Brazielhout. Het proces is aan de hand van de bovenstaande foto’s weergegeven.
Le bois de brésil est un arbre à fleurs jaunes et à bois rouge foncé d’ une trentaine de mètres de hauteur. Les modes d’ extraction sont nombreux et variés. Il fallait d’ abord réduire les coupeaux de bois en poudre. La plus ancienne mention écrite du procédé remonte au XIIe siècle. Il y avait de nombreuses recettes pour préparer des couleurs avec du bois du brésil.
L’ extraction de la braziline, le couleur rouge, est favorisée par les alcalis et l’ ammoniaque. La couleur dépend de la nature des bains.
Avec d’ alcalis: rouge foncé
Avec alun: rouge -orangé
Dans cet article de mon blog, je vous souhaite partager avec mon expériences avec les couleurs utilisées au Moyen Âge.
Hierboven zien we een afbeelding van het drogende pigment. Hier heb ik naast brazielhout ook nog cochenille toegevoegd. De kleur wordt daarvan dieper en intenser. De verhouding hier bestaat uit 50% brazielhout en 50% cochenille, opgelost in loog en ook met marmerslijp en aluin.
Hieronder het recept uit de Arte Illuminandi
“De rozenkleur dat wil zeggen roze, die gewoonlijk gebruikt wordt op perkament om kleren of bladeren in te kleuren of delen van letters en ook hoe die te maken in transparante vorm, om bladeren of delen van letters te arceren.
De dekkende kleur roze wordt als volgt gemaakt. Neem wat van het beste brazielhout( en dit is de manier om het te testen; als je het in je mond stopt smaakt het zoet en als je het kauwt wordt het roze).
Schrap met een mes of een stuk glas zoveel af als je nodig hebt. ( Voor mijn experiment: 20 gram brazielhout in stukjes). Leg het in het loog dat je gemaakt hebt as van verbrand hout van de wijnstok of van de eik. (Voor mijn experiment: heb ik een filterzakje no 2 vol met houtas uit de open haard genomen. Het was geen eikenhout. Heb het met kokend water begoten totdat ik 200 ml. loog had)
Doe het in een hittebestendige pot of schaal en laat de loog het brazielhout bedekken, zodat alles wat oplosbaar is opgelost zal worden door de loog. Laat het een dag en een nacht in deze loog staan om zacht te worden. Zet het dan op het vuur en breng het tegen de kook aan, maar laat het niet koken en roer het vaak om met een stok. Ga dan na hoeveel braziel hout er was en neem van de zelfde hoeveelheid in gewicht aan mooi witmarmer dat heel grondig tot een zeer fijn poeder gemalen is en net zoveel zuivere aluin als brazielhout. (Voor mijn experiment: 20 gram marmerslijp /poeder en 20 gram gekristalliseerde aluin).
Meng ze geleidelijk aan in de schaal tot dat het schuim dat ontstaat weer verdwijnt, en het goed gekleurd is
En weet dat sommigen zeggen dat de loog nadat die goed gekleurd is gezeefd moet worden en in een geglazuurde schaal gedaan en na verhitting doen zij de aluin en het marmer er bij. En dat zal de kleur onmiddellijk aannemen en het water zal er bijna helder bovenop komen te staan en je giet het voorzichtig af. En dat is beter.(Bij mijn experiment heb ik deze werkwijze gevolgd).
De loog moet twee weken oud zijn, ofwel gemaakt zijn met regenwater dat heeft staan te bederven in een stenen vat. Of zoals gebruikelijk is in een hol houten vat, want dat water is het beste en daarmee wordt de beste kleur gemaakt.
Als je het een lange tijd wil bewaren, meng je het met gomwater en laat het drogen, en dan berg je het in kleine stukjes op.
Samengevat hebben we nodig:
200 ml. loog
20 gram brazielhout
20 gram marmerslijp
20 gram gekristalliseerde aluin
Zeefdoek, linnen
Potten , hittebestendige schaal
Bij de verschillende proeven heb ik gebruik gemaakt van het gemaakte roze pigment geschilderd in verschillende lagen over elkaar heen , saffraan en wit.
Volgende keer ga ik verder met het maken van inkt.
Wordt vervolgd.