Zwart in middeleeuwse handschriften
In zijn boek: ‘ The Materials And Techniques of Medieval Painting” schrijft Daniel V. Thompson: “The most important black in medieval times was ink”.
https://www.amazon.nl/Materials-Techniques-Medieval-Painting/dp/0486203271
Inkt was natuurlijk het meest belangrijk voor het schrift en incidenteel voor het schilderen. Ook was inkt van belang voor het opzetten van een tekening, een compositie, met name in de paneelschilderkunst.
Wat inkt betreft waren er twee mogelijkheden:
1. Inkt gemaakt van een oplossing van koolstof in water gemengd met Arabische gom.
2. Galnoten inkt, een oplossing van tannine uit galappels gemengd met ijzersulfaat.
Na het schrijven met deze inkt is het schrift aanvankelijk heel licht maar door oxidatie wordt ze al snel diepzwart. Het oxidatie proces heet ook wel: “inbranden” (Latijn: incaustum). Het Franse ‘encre’ en het Italiaans: ‘inchiostro’ komen uit dezelfde stam. Het eerste recept voor ijzergalnoten inkt is afkomstig uit de XIIe eeuw (Theophilus). Vanaf de XIIIe eeuw komen we veel recepten tegen in receptenboeken. In de 14e eeuw overheersen de recepten voor de ijzergalnoten inkt.
Beide inkten zijn heel goed bruikbaar en duurzaam, ze hebben echter beiden wel een nadeel.
Koolstofinkt blijft een beetje liggen op het perkament waardoor de hechting minder goed is. Door het ‘schuren’ van de bladen kan het schrift ‘ slijten’.
Galnoteninkt hecht veel beter maar kan op termijn door het perkament of papier heen vreten, (inktvraat).
Het kwam ook wel voor dat beide inkten werden gemengd.
Een zeer gedegen studie over de geschiedenis van inkt in het algemeen is het boek:
Les Encres Noires au Moyen-Âge van Monique Zerdoun Bat-Yehouda uitgegeven bij: CNRS Editions. Wat is dat een prachtig boek, een zeer uitgebreide studie van alle zwarte inkten gebruikt tot 1600 in West Europa, het Midden-Oosten en China. Wil daar later nog eens aandacht aan besteden. Voor wie het Frans machtig is, het is nu ook online te lezen:
https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_1983_mon_28_1
Of zelf aanschaffen:
https://www.cnrseditions.fr/catalogue/histoire/les-encres-noires-au-moyen-age-jusqua-1600/
Naast inkt werden er in handschriften verschillende andere zwarten gebruikt zoals:
Ivoorzwart, Lampenzwart, Wijnranken zwart, Kersenpitten zwart, Druivenpitten zwart, Atramentum, Perzikenpitten zwart en Sepia.
In het vervolg wil ik een aantal zwarten beschrijven die ik zelf in bezit heb en wat proefjes laten zien.
Video: https://youtu.be/p_y3Fc_LntE
In deze video leg ik uit hoe je de zwarte pigmenten kunt bereiden. Gebruik daarvoor een bindmiddel volgens middeleeuws recept:
10 delen opgeloste Arabische gom
8 delen geklaard, opgeklopt eiwit
2 delen honingwater
3 druppels kruidnagelolie
Ivoorzwart